Sitemizi Facebook'ta Beğenmek İster misiniz?

15 Ağustos 2011 Pazartesi

9. Sınıf Hücre, Hücre zarı, Sitoplazma, Çekirdek Konu Anlatımı


HÜCRE
Hücre teorisi:
1)Bütün canlılar hücrelerden meydana gelmiştir.
2)Hücreler bağımsız hareket ettikleri halde birlikte iş görürler.
3)Hücreler bölünerek çoğalırlar.

  • Tek hücrelilerde bütün olaylar hücre içerisinde gerçekleşir.İş bölümü ve doku oluşumu yoktur.Çok hücrelilerde bütün olaylar hücre grupları arasındaki iş bölümü ile olur.
  • En basit çok hücreli yada en karmaşık tek hücreli Volvox’ tur.
  • Volvox' ta işbölümü vardır ama doku oluşumu yoktur.
  • Tek hücrelilerin oluşturduğu topluluğa koloni denir.
  • Bilinen en büyük hücre deve kuşu yumurtasıdır. Bilinen en uzun hücre ise sinir hücresidir.
  • Hücre 3 kısımda incelenir.
1) Hücre zarı
2) Sitoplazma
3) Çekirdek

1) HÜCRE ZARI

  • Yağ,protein az miktarda karbonhidrattan oluşur.Hücre zarının yapısı akıcı-mozaik zar modeli ile açıklanır.Bu modele göre zar; yağ denizinde yüzen proteinlerden oluşmuştur.
  • Karbonhidratlar hücre zarındaki yağlarla birleşerek glikolipid, proteinlerle birleşerek glikoprotein şeklinde bulunur.Bunun sağladığı avantaj ise hücrelerin birbirini tanıması ve bağışıklıktır.Hücre zarının özgüllüğünü veren kimyasal madde glikoproteindir.Glikolipidi ve glikoproteini golgi sentezler.
  • Madde giriş-çıkışı proteinler üzerindeki porlardan olur.
  • Zarın özellikleri : Canlıdır,saydamdır,esnektir ve seçici geçirgendir.
  • Zardaki proteinler enzim görevi yapar.
  • Zarın görevleri : Hücreyi dağılmaktan korur.Hücreye şekil verir.Hücreyi dış etkilerden korur.Madde alışverişini sağlar.
  • Zarın seçici-geçirgen olması onun canlı olduğunu gösterir.
  • Hücre çeperi cansızdır,esnek değildir,tam geçirgendir.Hücrenin dayanıklılığını arttırır, hücreye şekil verir.Üzerindeki deliklere geçit denir.Selülozik yapıdadır.Prokaryot hücrelerde de bulunur ama yapısı selülozik değildir.
2) SİTOPLAZMA
  • İki kısımdır.
a) Sıvı kısım:Su,protein,yağ,karbonhidrat,mineral,vitamin,RNA çeşitleri,nükleotidler,ATP ve
enzimler gibi organik ve inorganik maddelerden oluşmuştur.
Görevi:
1) Biyokimyasal reaksiyonlar için zemin oluşturmak.
2) Organellere yataklık etmek.
3) Rotasyon ve sirkülasyon hareketleri ile organellerin hareketini sağlamak.
b) Organeller:
Özel yapı ve görevi olan sitoplazmik cisimlerdir.

ENDOPLAZMİK RETİKULUM
  • Hücre zarından çekirdek zarına kadar uzanan zarlı kanallar sistemidir.
  • Memeli alyuvarı hariç bütün çekirdekli hücrelerde bulunur.
  • Hücre içine ve dışına madde taşır.Bazı maddeleri depolar.(Ca ve protein).Çekirdek zarı ve golgiyi yapar.Hücreyi bölmelere ayırarak,sitoplazmadaki asidik ve bazik tepkimelerin birbirini etkilemeden yapılabilmesini sağlar.
  • Üzerinde ribozom bulunanlarına granüllü ER; bulundurmayanlara da granülsüz ER denir.
Granüllü ER enzim salgılayan hücrelerde,granülsüz ER yağ sentezleyen hücrelerde çoktur.

GOLGİ
  • Çekirdeğe yakın bulunur.Hücre zarı yapımına katılır.
  • Salgı maddelerin yapılması,paketlenmesi ve salgılanmasından sorumludur.Onun için süt bezi, tükrük bezi,ter bezi gibi salgı yapan hücrelerdeki sayısı diğer hücrelerdekilere oranla daha fazladır.
  • Enzimleri paketliyerek lizozomu oluşturur.Hücre zarı yapımına katılır.
  • Glikoprotein,lipoprotein,mukus,bağ dokusu ara maddesi ve ayrıca bitkilerde selülozlu maddeler salgılar.
  • Memeli alyuvarı hariç bütün çekirdekli hücrelerde bulunur.

LİZOZOM
  • Büyük moleküllü besinleri parçalar.Kurbağa larvalarında kuyruğun kopması,salgılama dönemi biten memelilerde süt bezlerinin körelmesi,pasif kalan kasların küçülmesi,harap olmuş dokuların, yaşlı alyuvarların ve vücuda giren mikropların yok edilmesi lizozom sayesindedir.
  • Fagositoz ve pinositoz yapan hücrelerde çoktur.ÖRNEK:Akyuvar hücresi ve tek hücreliler.
  • Lizozom parçalanırsa hücre kendini sindirir.Buna otoliz denir.
  • Lizozomun etrafındaki zar golgiden oluşur.
İçerisindeki enzimler ribozomlarda üretilir.
Üretilen enzimler ER ile taşınır.
ER ile taşınan enzimler golgide paketlenerek lizozom oluşturulur.
  • Yani lizozomun oluşmasında ribozom,golgi ve ER etkilidir.

RİBOZOM
  • Bütün hücrelerde bulunan en küçük organeldir.
  • Protein ve rRNA'dan oluşur.Çekirdekçikte üretilir.
  • Zarsızdır ve iki birimdir.Üst birim(büyük birim) protein,alt birimse(küçük birim) rRNA'dan
oluşur.
  • Protein ve enzim sentezler.
  • Granüllü ER ve çekirdek zarı üzerinde,mitekondri ve kloroplastın sıvısında ve ayrıca sitoplazma da bulunabilir.
  • Yoğun protein sentezi sırasında yan yana gelerek polizomları oluştururlar.
  • Her canlıda ribozomların farklı olmasının sebebi rRNA' ların farklılığındandır.
  • Bir hücrenin canlılığını sürdürebilmesi için mutlaka ribozoma ihtiyacı vardır.(Enzimlerden
dolayı)
  • Enzim salgılayan bez hücrelerinde sayısı daha fazladır.

MİTEKONDRİ
  • Çift zarlıdır.İç zar kıvrımlıdır.Kıvrımlara krista,zarların arasını ve içini dolduran sıvıya matrix
denir.
  • Oksijenli solunum yaparak enerjinin üretildiği ve depolandığı yerdir.
  • Enerji ihtiyacı fazla olan kas,sinir ve karaciğer gibi hücrelerde sayısı daha fazladır. Bulundukları hücreninde enerjiye en çok ihtiyaç olan bölümlerinde toplanırlar.
ÖRNEK:Sinirlerin sinaps bölgelerinde,spermlerin kuyruklarında ve kasların kasılma
bölgelerinde çok bulunur.
  • Kendine ait DNA,RNA,ribozom ve ETS'si bulunur.Kendi DNA'sı olmasına rağmen hücre
DNA'sına bağımlıdır.
  • Bitkilerde mesozom ve klorofil bulunduğundan dolayı mitekondri miktarı daha azdır.
  • Prokaryotlarda ve memeli alyuvarında bulunmaz.

SENTROZOM
  • Bazı su yosunu,mantar,hayvan ve insan hücrelerinde bulunur.
  • Sentriol denilen iki alt birimden oluşur.
  • Hücre bölünmesi sırasında kendini eşleyerek zıt kutuplara çekilir ve iğ ipliklerinin oluşmasını sağlar.
  • Hücre dışına uzanan kirpik,kamçı,sil gibi yapıları oluşturur.
  • Sentrioller dikine duran dokuz çift tüpçükten oluşur.

PLASTİDLER
  • Sadece bitki hücrelerinde bulunan renk maddesidir.3 tiptir.

a) Kloroplast
  • Bitkiye yeşil rengini verir.
  • Çift zarlıdır.İç zarı katmanlıdır.Bu katmanlara grana, içini dolduran sıvıya ise stroma denir.
  • Fotosentez yaparak besin üretir.
  • Kendine has DNA, RNA, ribozom ve ETS'si bulunur.
  • Granalar içinde bitkiye yeşil rengini veren ve fotosentez için gerekli ışığı absorbe eden
klorofil vardır.
  • Bütün bitki hücrelerinde bulunmaz.ÖRNEK:Kökte.
b) Kromoplast
  • Bitkilerde meyve ve çiçeklerin rengini verir.Likopin(kırmızı),ksantofil(sarı) ve karoten (turuncu) olmak üzere üç çeşittir.
  • Bitkilerde diğer renkler koful öz suyunun asit veya baz oluşuna göre renk değiştiren
"antokyon" denen maddeler ile oluşturulur.
c) Lökoplast
  • Renksizdir.Genelde kök,gövde ve tohumda bulunur.
  • Nişasta,yağ ve protein depolar.
  • Işıkla karşılaşınca kloroplastlara dönüşür.


KOFUL
  • ER'dan, golgiden, hücre zarından ve lizozomdan oluşabilir.
  • Hayvansal hücrelerde az ve küçük,bitkisel hücrelerde ise gençken küçük,yaşlandıkça büyürler.Çünkü tuzlu artıklar kofullarda biriktirilir.
  • Hücre içi osmatik basınç ve pH'ı ayarlar.
  • Kofulda bulunan su turgor basıncı oluşturarak hücreye diklik ve direnç verir.
  • Metabolizmanın aktiflik derecesini belirler.Eğer koful büyük ve sitoplazmada miktarı çok ise
metabolizma yavaşlar.
Besin kofulu : Fagositoz ve pinositozla alınan besinlerin bir zarla çevrilmesiyle oluşur.Akyuvarlar mikropları fagositoz ve pinositozla aldığında dolayı,akyuvarlarda daha fazla sayıda besin kofulu bulunur.
Kontraktil (vurgan) koful : Tatlı su tek hücrelilerinde bulunan daimi kofuldur.Fazla suyu dışarı
atar.
Boşaltım kofulu : Artık maddeleri ekzositozla dışarı atar.


3) ÇEKİRDEK

  • Hücreyi yönetir.Hücre bölünmesini sağlar.Kalıtım bilgisini taşır.4 bölümdür.
A) ÇEKİRDEK ZARI
  • Çift katlı bir zardır.
  • Üzerindeki deliklere por denir.Bunlar hücre zarındaki porlardan daha büyüktür.
  • Hücre bölünmesi sırasında kaybolan bu zarın bölünmeden sonra yeniden yapılmasında ER
ve golgi görevlidir.
B) ÇEKİRDEK SIVISI
  • Homojen görünümlüdür.İçerisinde bol miktarda ATP,nükleotit,ribozom ve protein bulunur.
C) ÇEKİRDEKÇİK
  • Az miktarda DNA,bol miktarda RNA ve protein bulunur.Ribozom sentezi yapılır.Bakterilerde
yoktur.
D) KROMATİN İPLİK
  • Hücrede en çok bulunan maddedir.
  • DNA'nın kendisi olup kromozomları oluşturur.Kromozomlar DNA ve proteinden oluşmuştur.
Kalıtsal karakterleri taşır.Üreme ve büyümeyi sağlar.Hücreyi yönetir.


Benzer Yazılar



5 yorum: